Konu halk edebiyatı ürünlerinden türkü, şarkı, marş ve ağıtlarımız olunca, halk edebiyatı nedir, halk edebiyatı kaça ayrılır ve halk edebiyatı ürünlerimizin içinde daha başka neler vardır, öncelikle onları bir hatırlayalım.             Söz ve deyimlerin halk ağzı ve yalın bir dil ile hazırlıksız  "doğaçlama" olarak söylendiği derin anlamlar ifade eden edebiyata halk edebiyatı denir. Halk edebiyatı ürünleri; Klasik Türk Edebiyatı dışında kalan ürünlerdir.  Malum Klasik Türk Edebiyatına ait ürünler; TEVHİT, MÜNACAAT, NAAT, METHİYE, MERSİYE ve HİCVİYE 'dir. Klasik Türk Edebiyatının dışında kalan ve malzemesi dile dayanan aşağıdaki ürünler Halk Edebiyatı ürünleridir. Bunlar;  ATASÖZÜ, DESTAN, HİKAYE, MASAL, KARAGÖZ, ORTA OYUNU, FIKRA, MANİ, TÜRKÜ, ŞARKI, NİNİ ve AĞIT’lardır. Halk edebiyatının tanımını ve kaça ayrıldığını öğrendikten sonra TÜRKÜ, ŞARKI, MARŞ ve AĞIT konusuna değinmeden geçemiyoruz. HALK EDEBİYATI ÜÇE AYRILIR: 1. ANONİM Halk Edebiyatı, 2. DİNİ TASAVVUFİ (TEKKE) Halk Edebiyatı, 3. DİN DIŞI (ÂŞIK) Halk Edebiyatı olmak üzere üçe ayrılır.   Diğer halk edebiyatı türleri ise; ÖĞÜT, TEKERLEME, HİKMET, NEFES (DEME), ATIŞMA ve SÖYLEŞİ’lerdir.  Halk edebiyatında temalar genellikle ; Aşk, Hasret,Tabiat, Yiğitlik, Ölüm, Toplum, Din ve Zaman 'dan  şikayettir.   1 -  ANONİM HALK EDEBİYATI ve ÖZELLİKLERİ:    -Ölçü, milli ölçümüz olan hece ölçüsüdür. MANİ, TÜRKÜ, SEMAİ, KOŞMA ve VARSAĞI gibi nazım şekilleri vardır ve en güzel örnekler koşmalarımızla dile getirilmiştir. -Kullanılan başlıca KOŞMA türleri; GÜZELLEME, KOÇAKLAMA, TAŞLAMA ve AĞIT' lardır. -Koşma konuları ; AŞK , SEVGİ , DOĞA (TABİAT) , ÖLÜM ve YİĞİTLİK' tir. -Eski Türk edebiyatında koşmanın karşılığı KOŞUK' tur. Divan edebiyatındaki karşılığı da GAZEL'dir.     -Anonim halk edebiyatında halk arasında yaşayan konuşma Türkçesi esas alınmıştır. -Anonim halk edebiyatının konuları; AŞK, HASRET, DİN ve Zamandan Şikâyettir. -Yörelerine göre; KIRIK, KAYABAŞI, OTURAK, BOZLAK, TÜRKÜ, MANİ, UZUN HAVA  Ve HOYRAT gibi isimler alır. Kafiye olarak çoğunlukla YARIM KAFİYE ve REDİF kullanılır.   2 - DİNİ (TASAVVUFİ) (TEKKE) HALK EDEBİYATI ve ÖZELLİKLERİ:   Ölçü olarak hem HECE, hem de ARUZ ölçüsü kullanılmıştır. Türleri; İLAHİ, DEME ( NEFES), NUTUK, DEVRİYE ve ŞATHİYE’dir.   3 - DİN DIŞI (ÂŞIK TARZI) HALK EDEBİYATI ve ÖZELLİKLERİ:   Bu edebiyatın nazım şekilleri; MANİ, TÜRKÜ, KOŞMA, SEMAİ, VARSAĞI ve DESTAN'lardır. Her Üç Halk Edebiyatının özelliklerini kısaca açıkladıktan sonra Türkülerimiz hakkında ki bilgilerin arzına başlayalım.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      Türkülerin Türk Halkı’nın yaşamındaki yeri nedir sorusunun en güzel cevabını ve ifadesini şöyle özetleyebiliriz; Türküler Türk Halkı’nın sesi ve soluğudur. Türküler Anadolu' nun aşkı, sevdası, aşı, taşı, toprağı ve bereketidir.   …velhasıl türkü Türk’ün her şeyidir. Bu yüzden türkülerimize sahip çıkmalıyız. Ben türkümü Türk'üm diye söylerim demeliyiz. Çünkü türküler Türk Halkı’nın ölümsüz eserleridir, bizim görevimiz de onları yaşatmaktır.   Türkü Türk'ün her şeyidir; Türk Halkı’nın her anı ve zamanıdır, yaşamın ta kendisidir, ömürdür. Türkü Türk’ün her şeyidir dedikten sonra, mesela deyip sıralamamız gerekirse, neler yazabiliriz diye düşündüm ve aşağıdakileri yazabildim. Türkülerimizin içinde aşağıdaki kavramların tamamını, fazlası ile bulabilirsiniz. Mesela; sevgilinin eli, elinin bileği, parmakları, elinin kınası, tatlı dili, kaşı, gözü, gözlerinin rengi, kirpikleri, sürmesi, rastığı, elma gibi yanakları, gamzesi, gül dudağı, melik örgüleri ve saçları, saçının rengi, zülüf ve kırkmaları. Selvi boyu, teninin rengi, buğday benizli oluşu, kolu, bacağı, ince beli, ak gerdanı, göğsü, sinesi…  -Sevgilinin giyip kuşandıkları; yazması, yemenisi, çemberi, başörtüsü, fistanı, entarisi, beyaz asye giymesi, urbası, urbasının rengi, gelinliği, gelin teli ve duvağı, bindallısı, pazeni, ipeği, yeleği, şalvarı, setresi, poturu, cepkeni, şapkası, çorapları, mendili, çevresi, çıkını, bohçası, yorganı, yastığı, nalını, kundurası, kemeri…    -Bindiği at ve atın rengi ve cinsi, yaylı arabası, su testisi, ekmek yoğurduğu teknesi, elediği un ve höllük, orak biçip, harman alması, camdan bakması, nazlanması, bulgur çekmesi, burçak yolması, koyun ve keçi sağması,    -Sevgilisinin mesleği; zabit, muallim, imam, boynu gıravatlı oluşu, gedikli, çavuş, onbaşı, polis, jandarma, bahriyeli, asker, askerin talimi, askerin teskere alışı, terhis oluşu, yârin ve askerin mektubu, gönderdiği selam,   -Yârin yiyip içtikleri; rakı, şarap, üzüm suyu, cigarası, tabakası, aynası, tarağı, sarhoş oluşu, ince hastalığa tutulması, kara sevdalı ve kara vicdanlı oluşu…   -Yarin yürüyüşü tavır ve hareketleri; yüzünün aya ve güneşe benzemesi, yere bakan yürek yakan, cilveli, fıldır fıldır, seke seke yürüyüşü, ceylan ve yavru ceylan gibi kaçışı, ahu gözlü oluşu... vb. türkülerimizde yerini alır.   Tokat yolları, Kozak yolları, Evreşe yolları dar, Erkilet güzeli, Gesi bağları, Ağrı dağı eteğinde, Ankara’nın bağları büklüm büklüm yolları, Balıkesir Yolunda, Balıkesir Bengisi, Çanakkale içinde Aynalı Çarşı, Bursa’nın ufak tefek hanları, Burası Muş’tur, Mardin Kapı Şen olur, Anteb’in hamamları, Maraş’tan bir haber geldi, Şu Fırat’ın suyu akar serindir, Sivas Ellerinde, Akpınar’a vardın mı, , Kağızman’a ısmarladım nargele, Yallah Keşan dağları, Kozan dağı çatal matal, Nazilli basması, Adana’nın yolları taştan, Konyalım yürü, Arda yolları, Yemen türküsü, Edremit’in gelini, Beyoğlu’nda gezersin, Adalar’dan bir yar gelir, Kız sen İstanbul’un neresindensin, Yârim İstanbul’u mesken mi tuttun, Estergon Kalesi Bre dilber aman, Magosa Limanı limandır liman… da var.   -Hoş gelişler ola Mustafa Kemal Paşa, Şanı büyük Osman Paşa Plevne’den çıkmam diyor, Köröğlu, Karacaoğlan, Kiziroğlu Mustafa Bey, Bolu Beyi, Mefharet Hanım Türküsü, Mahkeme, Karakol, Candarma, Ormancı, Devlet ve Hükümet, Efelerin içinde Yörük de Ali’yi seçtin mi, Sarı zeybek’ler de… var. -Hasan, Halil, Mehmet, Memik, Memiş, Cemal, Eşref, Mustafa, İbram Çavuş, Emine, Fadime, Ayşe, Hayriye, Cevriye, Cemile, Meryem, Müjgan, Türkan, Kezban, Küsüm,  Suzan-Suzi, Nazife, Nurcan, Nuriye… de var.     TÜRKÜ TÜRKÜN HER ŞEYİDİR SIRALAMASINDA:   1-Türküler Türk halkının her anı ve zamanıdır. Yaşamın ta kendisidir, ömürdür. 2-Türk halkının yaşadığı toprakların hava durumu ve meteorolojik olaylarıdır. 3- Su ve içecektir, akan dereler, sular, seller, göl, derya ve deniz, umman, okyanustur, 4- Doğal ve Suni arazi arızalarıdır (Yüzey şekilleridir.) 5-Sığınılacak bir liman ve kucaktır. 6- Aş, iş, emek ve ekmek ile alın teridir. 7- Kılık, kıyafet, tavır ve hareket (fiziki görünüştür.) 8- Eğitim, öğretim, din ve imandır. 9-Tarım, ziraat ve hayvancılık ile ekip biçmedir. 10- Renk, müzik ve folklorumuzdur. 11-Gerçek halk edebiyatıdır. 12-Türkülerimizde makam sahipleri ile hatırı sayılı kişiler de vardır. 13-Edep-adap, ar-namus, şan ve şeref ile vatan ve bayrak sevgisi vardır. 14- Zengin, fakir ve yoksullar da vardır. 15-Gerçekler ve hayaller de vardır. 16-Madenler, para ve silah da vardır. 17-Her cins ve tür hayvan vardır. 18-Ana, baba, akraba, seven ve sevilenler, aşk ve sevgi de vardır. 19-Sanatkârlar ve meslek erbapları vardır. 20-Yiğitler, delikanlılar, mert, cesur ve kahramanlar, gazi ve şehitler ile efe, zeybek ve kızanlar da vardır.   …sadece bu benim dediklerim değil, sizinde aklınıza gelen ve gelebilecek olan nice kavramlar, türkülerimizde yer alır. Türkü deyip geçmeyelim, mani de olur, iki dizelik beyitte olur, şarkı da olur. Hatta Marşlarımız ve Ağıtlarımız da olur. Annelerin bebeklerine söylediği ninniler dâhildir. Bunların hepsi “Halk Edebiyatı” ürünlerimizdendir. Günlerimiz türkülerimizle, türkülerimiz kadar güzel geçsin. Sağlık, huzur ve mutluluk içinde çok güzel türküler söyleyelim ve dinleyelim. Gülelim, oynayalım ve eğlenelim. Elbet o günler de gelecek buna gönülden inanıyorum. Sağlıcakla kalın.                                                                                                                                                                                                                                                                                       Muharrem KAYNAK                                                                                                                                                25 EYLÜL 2025