Kademeli tarife daralıyor, tüketici yeni yılda ağır bir yükle karşı karşıya kalacak Türkiye’de elektrik fiyatları ve hane halkı bütçeleri açısından kritik bir döneme giriyoruz. Şubat ayında yürürlüğe giren ‘kademeli elektrik tarifesi’ uygulaması, başlangıçta yıllık 5 bin kilowatt saatlik (kWh) tüketim sınırı ile belirli bir koruma mekanizması oluşturmuştu. Ancak ekonomik dengelerdeki bozulma, enerji maliyetlerinin küresel ve yerel sebeplerle yükselmesi ve sübvansiyon yükünün bütçeye getirdiği baskı nedeniyle, hükümet şimdi bu sınırı daha aşağı çekmeye hazırlanıyor. Yeni yıl itibarıyla sınırın 5 binden 3 bin kWh’e düşürülmesi planlanıyor ve bu da doğrudan milyonlarca hanenin cebini etkileyecek. Bu değişiklikle birlikte 2026 yılında aylık elektrik faturası 750 lirayı aşan mesken aboneleri, kademeyi aşmış kabul edilecek ve otomatik olarak faturaları yaklaşık iki katına çıkacak. Bir başka deyişle, bugün 800 TL civarında ödenen bir fatura yeni düzenleme ile 1600 TL’ye kadar yükselecek. Bu durum özellikle orta gelir grubu için ciddi bir ekonomik baskı anlamına geliyor. Neden kademeli tarife? Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 2022 yılında ilk adımını attığı kademeli tarife sistemi, aslında sosyal devlet yaklaşımıyla, düşük ve orta düzeyde elektrik tüketen aboneleri korumayı amaçlıyordu. Temel mantık şuydu: Hane halkı ihtiyacının “makul” seviyesini aşmayan abonelere devlet sübvansiyon desteği sağlarken, lüks veya aşırı tüketimi teşvik etmemek için bu sınırın üstündeki tüketimlere daha yüksek bedel uygulanıyordu. Fakat aradan geçen süreçte enerji fiyatlarının hem küresel piyasalarda hem de yurt içinde yükselmesi, döviz kuru dalgalanmaları ve bütçe açığı kaygıları, sübvansiyon maliyetlerini katlanılmaz hâle getirdi. Hükümet, bütçe üzerindeki yükü azaltmak için kademeyi daraltmayı tercih etti. 1300 TL’lik faturanın ötesi: Yeni sınır, yeni maliyetler Mevcut sistemde, yıllık elektrik tüketimi 5 bin kWh’i aşan abonelere sübvansiyon desteği verilmiyor. Bu rakam, aylık bazda yaklaşık 417 kWh tüketime denk geliyor. Güncel elektrik fiyatları ile bu, yaklaşık 1300 TL’lik bir faturaya karşılık geliyor. Yani hâlen 1300 lirayı aşan faturalar için vatandaş devlet desteğinden yararlanamıyor ve bu durum faturanın neredeyse iki katına çıkmasına yol açıyor. Şimdi planlanan değişiklik, yıllık tüketim sınırını 3 bin kWh’e çekmek. Bu da aylık yaklaşık 250 kWh tüketime karşılık geliyor ve kabaca 750 TL’lik faturaya denk geliyor. Dolayısıyla yeni yıldan itibaren faturası 750 TL’yi aşan herkes, kademeyi aşmış sayılacak ve destekten yararlanamayacak. Sonuç: Elektrik faturaları aniden iki katına fırlayacak. Enerji sektörü kaynakları, hükümetin dağıtım şirketlerinden abonelerin yıllık tüketim verilerini istediğini, bunun da düzenlemenin kısa sürede hayata geçeceğinin işareti olduğunu belirtiyor. Bu veriler ışığında kademeye takılan abone sayısının hesaplanması ve bütçe üzerindeki etkisinin görülmesi hedefleniyor. Vatandaş ne diyor? Vatandaşlar açısından durum oldukça kaygı verici. Hâlihazırda yüksek enflasyon, kira ve gıda fiyatlarındaki artış nedeniyle hane halkı bütçeleri zorlanıyor. Şimdi bir de elektrik faturalarının aniden iki katına çıkması, dar ve orta gelirli kesim için ciddi bir darbe olacak. Bazı tüketiciler, “Elektrik tasarrufu yapmak istiyoruz ama artık hayatımız neredeyse tamamen elektrikle dönüyor. Beyaz eşyalar, kombi, klima, internet ve televizyon gibi temel ihtiyaçlar bile fatura limitini aşıyor” diyor. Özellikle yaz aylarında klimasız, kış aylarında ise kombisiz bir yaşamın çoğu aile için neredeyse imkânsız olduğu belirtiliyor. Ekonomik etkiler ve eleştiriler Ekonomistler, yeni düzenlemenin kısa vadede bütçe üzerindeki sübvansiyon yükünü azaltacağını, ancak uzun vadede vatandaşın alım gücünü daha da zayıflatacağını vurguluyor. Ayrıca bu kadar sert bir kademenin elektrik tüketimini belirgin ölçüde düşüreceği, bunun da iç talepte ve dolaylı olarak sanayi üretiminde bir yavaşlamaya yol açabileceği konuşuluyor. Bir başka eleştiri ise kademenin belirlenme biçimi. Enerji verimliliği açısından bakıldığında, daha eski ve verimsiz cihazlara sahip haneler, aslında daha düşük gelir gruplarında yer alsalar bile kolayca bu kademeyi aşabiliyor. Bu durum, gelir adaleti açısından tartışmalı bir tablo doğuruyor. Gözler yeni yıl açıklamalarında Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın yıl bitmeden yeni kademeli tarife düzenlemesini resmî olarak açıklaması bekleniyor. Henüz rakamlar netleşmiş değil, ancak kulislerde yıllık sınırın 3 bin kWh’e kadar düşeceği yönünde güçlü bir beklenti var. Bu da 750 TL’yi aşan faturaların destekten çıkacağı ve iki katı bedel ödeneceği anlamına geliyor. Kış aylarında doğal gaz ve elektrik tüketimi arttığı için dar gelirli vatandaşın faturaları daha da kabaracak. Sonuç olarak, kademeli tarifedeki bu değişiklik, elektrik tüketiminin artık çok daha dikkatli takip edilmesini zorunlu kılacak. Yine de en büyük soru şu: “Tasarruf etsek bile yetmeyecek” diyen milyonlarca hane, artan yaşam maliyetlerinin altında nasıl ayakta kalacak? ZAFER ÖZCİVAN Ekonomist-Yazar Zaferozcivan59@gmail.com